Koncert w ramach Festiwalu "Si?y Natury - Ziemia, planety, gwiazdy"

Koncert w ramach obchodów 20. rocznicy wpisania Torunia na list? UNESCO.

Wykonawcy:
Anna Duczmal-Mróz /dyrygent/
Jaros?aw ?o?nierczyk /skrzypce/
Orkiestra Kameralna PR Amadeus

W programie:
Karol Szymanowski – Etiuda b-moll op. 4 nr 3 (ar. A. Duczmal)
Miko?aj Górecki – Concerto-Notturno na skrzypce i orkiestr? smyczkow?
Roxanna Panufnik – „Jesie? w Albanii” z “Four World Seasons”
Ludwig van Beethoven – Sonata „Ksi??ycowa" op. 27 nr 2  (opr. J. Kowalewski)
Antonin Dvo?ák – Kwartet smyczkowy nr 12 F-dur op. 96 „Ameryka?ski" (ar. A. Duczmal)

„Paderewski przedstawi? si? na raucie Stasi [siostrze kompozytora], mówi? jej ró?ne czu?o?ci o mnie, zw?aszcza naturalnie o s?ynnej Etiudzie b-moll op. 4 nr 3. Fatalnie jest ju? w tak m?odym wieku skomponowa? swoj? IX Symfoni?!”, pisa? Karol Szymanowski w li?cie do Grzegorza Fitelberga z 13 listopada 1910 roku. Istotnie, trzecia z etiud z opusu czwartego cieszy?a si? szalonym powodzeniem ju? za ?ycia Szymanowskiego, a jej opracowania na orkiestr? symfoniczn? dokona? niepomny na d?sy kolegi Fitelberg. Dzi? wys?uchamy tego utrzymanego w tempie Andante i przepe?nionego dostojnym, elegijnym wr?cz nastrojem utworu, zwie?czonego dramatyczn? kulminacj? oraz ko?cowym uspokojeniem, w aran?acji Agnieszki Duczmal na orkiestr? kameraln?.

„Poniewa? moi poprzednicy wykorzystali ju? wszystkie przydatne i niezb?dne tematy, zachowam si? tak jak kto?, kto z powodu swojego ubóstwa przybywa ostatni na targ […] i dostaje wszystkie te rzeczy, które obejrzeli inni i odrzucili z powodu ich niewielkiej warto?ci. Wzgardzone przez innych, ja zapakuj? do swojego skromnego koszyka” – tym cytatem z Leonarda da Vinci odpowiedzia? Miko?aj Górecki na zadane przez Charlesa W. Cary’ego pytanie o ?ród?a swojego stylu. Podczas pisania Concerto Notturno na skrzypce i orkiestr? smyczkow? kompozytor nie uko?czy? jeszcze trzydziestu lat, a jednak dzie?o to cechuje dojrza?a klarowno?? formy oraz – w skrajnych ogniwach – atmosfera kontemplacyjnej zadumy. W pierwszej cz??ci powsta?ego w 2000 roku koncertu uwa?ni s?uchacze rozpoznaj? cytat z Cyganerii Giacomo Pucciniego – tym okruchem wykorzystanym ju? przez wielkiego poprzednika Górecki nie wzgardzi?. Kompozytor „nie akceptuje podzia?u muzyki na tonaln? i atonaln? – wed?ug niego istnieje tylko jedna muzyka, a reszta to tylko kwestia podej?cia i interpretacji”, podkre?la Dorota Staszkiewicz („Kwarta. Magazyn o polskiej muzyce wspó?czesnej”, grudzie? 2012). Pozaczasowo?? jego muzyki, zbli?aj?c? jego twórczo?? do dzie? s?ynnego ojca, s?ycha? ju? od pierwszych taktów Concerto notturno: w hipnotycznym  Lento liryczny temat skrzypiec jest zawieszony w d?wi?kowej przestrzeni, która raczej trwa ni? dzieje si?. Kontrastuj?ca, wirtuozowska cz??? druga Allegro przywo?uje rytmy tanga i skojarzenia z twórczo?ci? Astora Piazzolli. W cz??ci fina?owej, Molto lento, powraca nastrój nocnej medytacji.

„Roxanna Panufnik prywatnie jest moj? najlepsz? przyjació?k?. Napisa?a dla mnie utwór Four World Seasons (Cztery pory roku na ?wiecie). […] Z jednej strony Roxanna, komponuj?c to dzie?o, my?la?a o moim d?wi?ku, o moim stylu gry, a z drugiej – wspó?pracowa?y?my bardzo blisko na etapie tworzenia samej koncepcji i struktury. Mia?am zatem du?y wp?yw na finalny efekt. Oczywi?cie ta kompozycja ju? sam? nazw? nawi?zuje do Czterech pór roku Vivaldiego. Jednak pró?no w niej szuka? trzycz??ciowej formy koncertów. Roxanna podesz?a do tematu zgo?a inaczej. Ka?dy z czterech utworów to muzyczna podró? do innego kraju, do innej tradycji. Wszystko rozpoczyna Jesie? dedykowana ojcu Roxanny – Andrzejowi. Umiejscowiona jest w rozta?czonej Albanii”, tak o utworze, którego wys?uchamy dzisiejszego wieczoru, mówi?a angielska skrzypaczka Tasmin Little („Muzyka w Mie?cie”, stycze? 2017). Wielobarwna d?wi?kowa pocztówka z bliskiej geograficznie, a zarazem egzotycznej dla wi?kszo?ci z nas europejskiej krainy, b?dzie znakomitym wprowadzeniem w tak trudn? czasem pod naszym polskim niebem por? roku.

Wys?uchamy dzisiaj równie? najs?ynniejszej bodaj sonaty fortepianowej wszech czasów – nie us?yszymy jednak fortepianu. Transkrypcja na orkiestr? smyczkow? mo?e by? od?wie?aj?cym zabiegiem w przypadku dzie?a, które zosta?o nagrane ju? w ponad osiemdziesi?ciu wersjach p?ytowych. Sonata ksi??ycowa w opracowaniu Jakuba Kowalewskiego straci by? mo?e nieco ze swego intymnego, tajemniczego wyrazu, zyska za to… Na to pytanie musimy odpowiedzie? sobie sami! Beethoven generalnie z ?yczliwo?ci? podchodzi? do takich przeróbek swoich dzie?, cho? oczywi?cie, nie do wszystkich. Pisa? nawet: „Nale?y po?o?y? tam? tej potwornej praktyce przenoszenia kompozycji fortepianowych na smyczki, je?li owe instrumenty smyczkowe nie daj? si? ze sob? pogodzi?. Uwa?am, ?e tylko sam Mozart móg?by zaaran?owa? na inne instrumenty dzie?a, które napisa? na fortepian”. Muzyka geniusza z Bonn jest jednak tak uniwersalna, ?e brzmi zaskakuj?co dobrze nawet w diametralnie innej instrumentacji, czego mo?emy si? przekona? cho?by s?uchaj?c Beethovenowskich symfonii w opracowaniach na fortepian Franza Liszta.

Podobnie przebojowym co Sonata dzie?em jest Kwartet smyczkowy F-dur op. 96 „Ameryka?ski” Antonína Dvo?áka – jedno z najcz??ciej wykonywanych dzie? kameralnych wszech czasów, nie bez powodu ukochane przez publiczno??. W muzyce kameralnej czeskiego kompozytora odnale?? mo?na co?, co bliskie jest twórczo?ci Franza Schuberta – pogoda i dzieci?ca rado??, nie b?d?ca jednak nigdy pust? weso?o?ci?. Utwór powsta? podczas pobytu Dvo?áka w osadzie czeskich emigrantów w Spilville, w stanie Iowa. ?rodkowy zachód, b?d?cy do dzi? w USA synonimem prowincjonalno?ci, stereotypowych wyobra?e? i (czasem dobrodusznych) ?artów, odpowiada? wychowanemu z ma?ym miasteczku kompozytorowi. Spilville, licz?ce obecnie zaledwie trzystu mieszka?ców, do dzi? szczyci si? pobytem europejskiego mistrza. Napisanie kwartetu zaj??o Dvo?ákowi tylko siedemna?cie dni, a prawykonanie dzie?a odby?o si? w Bostonie  1 stycznia 1894 roku. Kwartet od razu zachwyci? krytyków oraz publiczno??: w Allegro ma non troppo s?ycha? od razu wpadaj?cy w ucho temat oparty na pentatonice; w Lento w d-moll panuje powa?na atmosfera – jedyny cie? padaj?cy na to s?oneczne, pastoralne dzie?o; cz??? trzecia to b?yskotliwe scherzo w tempie Molto vivace: s?ycha? tu tak lubiane przez kompozytora na?ladowanie ?piewu ptaków, szczególnie za? sierpotki, któr? Dvo?ák us?ysza? podczas pierwszego spaceru w Spilville. Brawurowy fina? w tempie Vivace ma non troppo ma form? ronda i w efektowny sposób ??czy motywy kojarz?ce si? z Dzikim Zachodem oraz wiede?skim ogródkiem. Jak pisze Danuta Gwizdalanka, mamy tu do czynienia z „niezwyk?ym po??czeniem muzycznych reminiscencji ameryka?skiego salonu i czeskiej gospody”. Kwartetu wys?uchamy w aran?acji na orkiestr? kameraln? autorstwa Agnieszki Duczmal.

Omówienie programu: Piotr Matwiejczuk